Giap/digest#11b
- Verhalen zijn van iedereen - 21 oktober 2001
Samenvatting van de lezing van Wu Ming 1 voor het "collectieve intelligentie"-panel
van de wizards of os#2-conferentie in Berlijn op 13 oktober 2001
Verhalen
zijn van iedereen
Verhalenvertellers, de massa en de verwerping van de geestelijke eigendom
[...]
Er zijn bijna twee decennia verstreken sinds de term 'plagiaat' ophield synoniem
te zijn met 'diefstal' en de schetsmatige hoedanigheid aannam van een culturele
beweging. Enkelen onder u herinneren zich beslist het Festival of Plagiarism
dat plaatsvond in Londen en Glasgow (in 1988 en 1989). Vanaf die tijd hoor
je alom beweren dat alle wetgeving omtrent het geestelijk eigendom achterhaald
en ondeugdelijk is, dat cultuur en de scheppende activiteit altijd collectieve
producten en processen zijn. Elke minuut dienen zich talloze voorbeelden aan,
waarvan de weggeefeconomie en de gemeenschapszin, die inherent zijn aan de
ontwikkeling van open systemen en gratis computerprogrammatuur, de meest in
het oog springende zijn.
Niettemin
waren de regels op het vlak van het copyright nog nooit zo extreem, repressief
en onbenullig. Op bijna alles wordt patent aangevraagd, van alledaagse activiteiten
als het gebruik van een zaklamp om met je kat te spelen (vs patent #5443036:
'Een methode om katten tot beweging aan te sporen door in hun nabijheid een
door een in de hand gehouden lampje voortgebrachte onzichtbare laserlichtstraal
op de grond te richten, of tegen een muur of ander ondoorzichtig oppervlak,
en deze straal heen en weer te bewegen op een wijze die fascinerend is voor
katten en andere dieren met een jachtinstinct.') tot levende wezens die al
vanaf het begin der tijden op deze planeet rondwriemelen. Dit is niets anders
dan een strijd tussen het kapitalisme en de collectieve geest, tussen het
imperium en de massa (wij dus), tussen ons, bewoners van de derde planeet
van de zon, en de parasieten die ons leven en ons leefklimaat verwoesten.
Ik
denk dat iedere breinwerker vraagtekens moet plaatsen bij de kwestie rond
het geestelijk eigendom, om te beginnen bij zijn eigen werk. Ik spreek vanuit
het standpunt van de verhalenverteller, ik werk met andere mensen en wij schrijven
verzinsels met behulp van woorden, beelden, kleuren en geluiden die we ontlenen
aan ons dagelijks leven, aan de geschiedenis en aan de media. Een volledige,
open samenleving schrijft met ons mee, zij het onbewust of halfbewust. Dit
heeft altijd al gegolden, voor íedere auteur en voor élk cultureel
product, en is niet slechts iets van vandaag. De epische gedichten van Homerus
werden in werkelijkheid mede geschreven door de anonieme leden van mediterrane
samenlevingen. Het Elizabethaanse theater stoelde ten volle op omwerking,
variatie, collectieve improvisatie en de reacties van het publiek. De achttiende-
en negentiende-eeuwse vervolgverhalen ('feuilletons') werden onophoudelijk
door de krantenlezers her-vormd.
De
'Star Trek'-reeks en het huidige culturele universum voorzien ons van het
beste voorbeeld van de sociale samenwerking die het vertellen van verhalen
vergezelt: de liefhebbers (de zogenoemde 'Trekkies') blijven nieuwe elementen
toevoegen aan een wereld van hebbedingetjes, boeken, websites, bijeenkomsten,
speciale Klingon-woordenboeken enzovoorts. Fanclubs reviseren zelfs de scenario's
en brengen eventuele veranderingen in de serie eerst in stemming.
Verhalenvertellers
(romanschrijvers, toneelschrijvers, scenarioschrijvers, filmmakers enzovoorts)
houden zich bezig met het bewerken van mythen, met een conglomeraat van symbolische
verwijzingen waarvan een bepaalde groep zich bewust is of die door een groep
mogelijk ter discussie wordt gesteld.
Verhalen
zijn voor elke gemeenschap noodzakelijk. Iedereen vertelt verhalen. Zonder
verhalen waren we ons niet bewust van ons verleden en van onze banden met
anderen. Zonder verhalen kan er geen sprake zijn van levenskwaliteit. Echter,
een verhalenverteller maakt het vertellen van verhalen tot zijn of haar hoofdactiviteit,
een 'specialisatie' die rechtstreeks te vergelijken is met de doe-het-zelfactiviteit:
menigeen kan een spijker in een plank slaan, maar daarmee is hij nog geen
timmerman.
In
plaats van zich als groot kunstenaar te etaleren of zichzelf als broodschrijver
te begraven, in plaats van verwijzende onzinteksten of banale commerciële
bagger te schrijven, in plaats van zichzelf bespottelijk te maken als gastvrouw
of -heer van een talkshow of zijn leven te verspillen met het schrijven van
pakkende oneliners voor gastvrouwen of -heren van een talkshow, dient een
verhalenverteller eenzelfde sleutelrol in de samenleving te vervullen als
de griot (volksverteller) in Afrikaanse dorpen, de bard in de Keltische
cultuur of de dichter in de Griekse Oudheid.
Het
vertellen van verhalen is stellig een vak dat profijt kan opleveren voor lieden
die dat vak beheersen, maar het blijft een vak. Het maakt een even volwaardig
deel uit van het gemeenschapsleven als het blussen van branden, het omploegen
van akkers of het bijstaan van gehandicapten. Met andere woorden, het vertellen
van verhalen dient deel uit te maken van de ambachten, niet van de Kunst.
De verteller moet dienstbaar zijn, geen volstrekte narcist, en dan heb ik
het niet over de inhoud maar over de mentaliteit. Verhalenvertellers moeten
zich bewust zijn van de plaatsen, mensen en processen waaraan hun ambacht
ontspringt. Ongeacht de vraag hoe 'radicaal', 'experimenteel' of zelfs 'onbegrijpelijk'
hun werken mogen zijn: zodra verhalenvertellers zich realiseren dat er vele
andere mensen aan hun werken meeschrijven, houden ze op solipsisten te zijn
en worden ze nuttig voor anderen en kunnen ze andere breinwerkers helpen het
geestelijk eigendom te betwisten. [...]
