COPYLEFT: UITGEVERS DIE ERTOE OVERGAAN KUNNEN ALLEEN MAAR WINNEN
L'Unità,
20 februari 2003
Wu Ming 2
Recentelijk
heeft de discussie over het onderwerp copyright en de schending ervan de teneur
gekregen van de discussie over de behandeling van drugsverslaafden. Beide
onderwerpen hebben zowel een praktische als een ethische kant, maar de ethische
kwesties - waarover iedereen iets mag zeggen - behouden altijd de overhand
en hebben tot gevolg dat de concrete cijfers en gegevens, en de feitelijke
praktische ervaring, uit het oog worden verloren.
De
consequentie is dat niemand veel gedaan krijgt, dat vooroordelen overheersen
en vermeende 'deskundigen' of 'ingewijden' opstaan die breedvoerig kenbaar
maken dat ze er ook niets van snappen. Bij beide vraagstukken zijn zij die
proberen met beide benen op de grond te blijven staan en parallellen te trekken
met andere kwesties uiteindelijk tot falen gedoemd. Tenzij...
...we
tijdig ingrijpen. Terwijl de muziekindustrie al aan de heidenen is overgeleverd
en niet bij machte is gebleken weerstand te bieden aan de veranderingen die
de platenindustrie zoals we die kennen zal wegvagen, heeft de uitgeverswereld
nog een kans. Misschien is het nog mogelijk over de werkelijkheid te spreken.
We geven hier ten minste drie voorbeelden die de volle aandacht verdienen.
1.
Twee jaar geleden, begin 2001, lanceerde de sciencefictionschrijver Eric Flint
een revolutionair project. Hij overtuigde zijn uitgever Baen Books ervan een
virtuele bibliotheek op te zetten die gratis toegankelijk is en veel van de
romans uit het fonds van Baen moest omvatten die ook nog gewoon in de boekhandel
verkrijgbaar waren. Surfers konden verbinding maken met www.baen.com
en tientallen romans in elektronische vorm downloaden, waarbij ze een keuze
konden maken uit vijf bestandsformaten.
Op
het eerste gezicht lijkt een dergelijk initiatief een poging tot commerciële
zelfmoord, omdat elke gedownloade tekst zou gelijkstaan aan een onverkocht
exemplaar van het boek. Dat is wat de marktanalisten die op de loonlijst van
de platenmaatschappijen staan ons dag in dag uit vertellen. Maar alle 'ideologische'
vooroordelen werden door een onweerlegbaar bewijs van tafel geveegd: vanaf
het ogenblik dat hun boeken op de planken van Eric Flint's virtuele bibliotheek
verschenen, waren de meeste auteurs getuige van een verkoopstijging. Het beste
voorbeeld: van het boek Mother of Demons, van Eric Flint zelf, werden
vanaf september 1997 tot december 2000 precies 9 694 exemplaren verkocht.
De volgende achttien maanden werden er 18 500 exemplaren verkocht, terwijl
de tekst gratis van de website kon worden gedownload.
Uiteraard
zouden er voor een dergelijke stijging ook andere verklaringen aangedragen
kunnen worden. Mother of Demons is Flint's debuutroman en de auteur
geniet intussen al iets meer bekendheid. Laten we ons dus richten op de minst
speculatieve veronderstelling: de aanwezigheid van de betreffende roman in
de vrije bibliotheek heeft Flint noch zijn uitgever geschaad.
Als
u me de zonde vergeeft over mezelf te praten, kan ik u zeggen dat Wu Ming
en Luther Blissett hetzelfde is overkomen. Onze debuutroman Q is al
lange tijd in diverse bestandsformaten vrij te downloaden van onze website
www.wumingfoundation.com,
en toch werden er van de papieren versie niet minder exemplaren verkocht -
het boek verkoopt nog steeds heel goed.
Er
is nog veel meer. Zij die zeggen dat de online-beschikbaarheid van een cultureel
product (muziek, literatuur enzovoorts) schadelijk is voor de verkoop laten
ons catastrofale verkoopdiagrammen zien, maar ze kunnen nog steeds niet bewíjzen
dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen het gratis downloaden en de
afnemende vraag naar het product. Integendeel, Eric Flint kan ons stapels
en stapels e-mails laten zien van lezers die zeggen dat zij de tekst eerst
hadden gedownload om na te gaan of het iets was. Nadat ze enkele pagina's
hadden gelezen en ontdekten dat ze het boek de moeite waard vonden, gingen
ze naar de boekhandel om een exemplaar te kopen, of ze bleven de elektronische
versie lezen maar schonken vrienden een exemplaar van het boek, of ze roemden
het boek in het openbaar (en dat betekent gratis publiciteit).
Natuurlijk
zijn er mensen die het boek van het web haalden, het lazen zonder een exemplaar
te kopen en het niet aanprezen. Het is zeer waarschijnlijk dat zij het boek
ook niet hadden gekocht en daarmee is dat onverkochte exemplaar evenmin te
wijten aan het vrije boekenbestand. Nul min nul is geen -1. Bovendien, mond-tot-mondreclame
kan ook tegen je werken: wanneer mensen teleurgesteld worden door een boek
waar ze vijftien euro voor hebben neergeteld, zullen ze anderen afraden het
boek te kopen, maar als ze teleurgesteld zijn in een boek dat ze voor niets
hebben gedownload, zullen ze volstaan met: 'Ik vond er niets aan, maar oordeel
zelf, het kost je niets.' Geen enkele autoverkoper verbiedt potentiële
klanten het maken van een proefrit in een nieuw model omdat de banden dan
slijten en er benzine wordt verbruikt. Doet hij dat toch dan zal zijn bedrijf
spoedig het loodje leggen.
Maar
ondanks deze en dergelijke steekhoudende argumenten blijft de algemene opinie
onderhevig aan een mysterieus angstgevoel en we krijgen de indruk dat als
het boek een recente uitvinding was, de autoriteiten zich zouden afvragen
of het wel wettig is dat ze worden uitgeleend. Het bestaan van bibliotheken
zou illegaal worden verklaard, omdat dergelijke instituten de handel ondermijnen.
Velen,
met name in de muziekindustrie, proberen deze voorbeelden te weerleggen door
te stellen dat uitgevers het geluk hebben dat boeken lastiger te kopiëren
zijn dan cd's. Dit is een belangrijk verschil maar zoals het volgende voorbeeld
laat zien is het niet doorslaggevend.
2.
O'Reilly [http://www.oreilly.com] is een uitgeverij die zich bezighoudt
met het op de markt brengen van handboeken over programmeren, software, nieuwe
technologie enzovoorts, zowel in gedrukte als elektronische vorm. O'Reilly
neemt op dit gebied een vooraanstaande plaats in. Van sommige boeken in hun
fonds worden er honderdduizenden verkocht. Het is duidelijk dat het bij dergelijke
handboeken niet van belang is of ze schitterend worden uitgegeven: je kunt
de benodigde informatie heel goed opdoen via een pak uitgeprinte a4-tjes.
Toch is er geen daling van de verkoop van e-teksten, hoe eenvoudig die ook
te kopiëren zijn.
Volgens
O'Reilly is 'piraterij' een regulier handelsrisico, zoals winkeldiefstal in
een boekhandel. En winkeldiefstal veroorzaakt veel meer schade, omdat een
gestolen boek wel van de plank verdwijnt maar niet uit het voorraadboek, wat
betekent dat de boekhandelaar geen nieuwe bestelling zal plaatsen tot hij
ontdekt dat het gestolen is, waardoor potentiële kopers het boek niet
aantreffen en er dan dus écht minder boeken worden verkocht. De kwestie
ligt anders wanneer iemand een e-boek bij O'Reilly koopt en besluit de inhoud
op internet beschikbaar te stellen. Boeken werden altijd al uitgeleend, sinds
mensenheugenis. In het ergste geval is die vorm van piraterij een soort belastingverhoging:
hoe bekender een auteur wordt, des te meer illegale kopieën er van zijn
boeken worden gemaakt, en andersom: hoe meer boeken illegaal worden gekopieerd,
des te bekender de schrijver wordt. Bovendien is voor iedere kunstenaar onverschilligheid
een grotere vijand dan piraterij dat ooit zal zijn. De kwestie verandert als
iemand een e-boek van O'Reilly koopt en het vervolgens via zijn eigen website
verkoopt. Het is verrassend te zien dat juist de lezers op dergelijke overtredingen
wijzen. O'Reilly geeft daar een verklaring voor.
De
website van de uitgever heeft een speciale sectie die de Safari Bookshelf
wordt genoemd ['...voor als je het per se nú moet hebben!']. Door maandelijks
tien dollar te betalen kunnen de bezoekers zich voor deze dienst inschrijven
en alle boeken in de catalogus doorzoeken. Heb je eenmaal voor een of enkele
teksten gekozen, dan kun je ze gedurende dertig dagen op je virtuele boekenplank
zetten en ze lezen (of uitprinten). Geen enkele piratensite komt met goede
aanbiedingen, en daarmee verdient O'Reilly nu juist zijn centjes.
Dit
voorbeeld bewijst dat er iets aan piraterij kan worden gedaan door betere
diensten te verlenen tegen redelijke prijzen.
Misschien
zal de toekomst ons zulke verbazingwekkende elektronische boeken brengen dat
deze bedrijfstak helemaal afziet van de papieren variant. Mocht dat gebeuren
dan kunnen uitgevers hun bedrijf voortzetten door dergelijke online-diensten
aan te bieden, de beste teksten te selecteren uit het wereldwijde aanbod,
nieuwe schrijvers te lanceren, de prijzen laag te houden, de klanten de mogelijkheid
te geven een keuze te maken uit verschillende boekomslagen, en meer...
Tegen
de tijd dat dergelijke producten beschikbaar komen zal ook de e-commerce veranderd
zijn - voor de klant zal één muisklik volstaan om de twee of
drie euro te betalen voor een tekst die van de site van de uitgever kan worden
gedownload, samen met het omslag, met nieuws van de redactie, met recensies...
Ik denk dat er veel muisgeklik zal zijn en dat schrijvers veel meer geld zullen
verdienen dan de huidige tien procent van de verkoopprijs. En er zal sprake
zijn van online geschenken en gedachtewisselingen en mond-tot-mondreclame
en alles. Wat is daar mis mee?
Zelfs
het prestigieuze Massachussets Institute of Technology is bezig stappen in
deze richting te zetten.
3.
Het mit OpenCourseWare-project is een poging de universiteit weer aan haar
oorspronkelijke doel te laten beantwoorden: cultuur universeel maken
in plaats van er delen van te verkopen aan mensen die zich dat kunnen veroorloven.
Vanaf
oktober 2002 kunnen de collegeaantekeningen en de documenten die door mit-docenten
worden gebruikt worden ingekeken op http://ocw.mit.edu.
Binnen drie of vier jaar zal dit gelden voor alle tweeduizend cursussen van
het instituut.
Het
project dient een sociaal doel. Veel mensen die niet staan ingeschreven en
die niet in staat zijn hun voordeel te doen met alle aangeboden mit-diensten,
kunnen wel op elk gewenst tijdstip de inhoud van de gerenommeerde lessen raadplegen.
Tot die mensen behoren docenten van andere universiteiten die gebruik kunnen
maken van het aangeboden materiaal en het kunnen combineren met hun eigen
werk. Studenten winnen alleen maar bij onderwijs dat gratis toegankelijk is.
Maar
ook mit-president Charles Vest verwacht iets te verdienen, en niet alleen
prestige, faam en erkenning. Veel van de collegeaantekeningen verwijzen naar
boeken die door het mit zelf worden gepubliceerd, en Vest is er zeker van
dat er sprake zal zijn van een verkoopstijging. Dat is wat er gebeurde met
de teksten die werden gepubliceerd door een ander academisch instituut, National
Academies Press [http://books.nap.edu/], dat via het web toegang geeft
tot alle 2 100 boeken in haar catalogus. Het gaat daarbij om prijzige boeken.
Dit instituut publiceert de rapporten die worden uitgebracht door de National
Academy of Sciences, de National Academy of Engineering, het Institute of
Medicine en de National Research Council. Diezelfde boeken kunnen op een andere
pagina van de site worden besteld. Vorig jaar kochten bezoekers 40 000 e-boeken
via de site en het werd daarmee voor het nap het meest winstgevende jaar ooit.
En er was geen daling van het aantal boeken dat via de traditionele kanalen
werd verkocht (boekhandel, postorder enzovoorts).
Deze
voorbeelden wijzen in de richting van nieuwe, uitvoerbare strategieën.
Het is mogelijk een onderneming te laten floreren en bovendien de belangen
van de klant te behartigen en voordeel te halen uit de mogelijkheden die het
internet biedt. In de amusements- en cultuurindustrie zijn de meeste ondernemingen
in de val van de repressie getrapt en ze betalen duur voor hun strijd tegen
de hele samenleving. Andere ondernemingen kunnen dezelfde weg volgen of zich
van hun vooringenomenheid ontdoen en uitzien naar een meer 'ethische' en 'verantwoordelijke'
winst, wat nog altijd winst betekent.
|
|
|
